Pod ruševinama Vizantijskog carstva, 1453. godine, ostalo je zatrpano i hršćanstvo koje se od tada nikada nije ponovo izdiglo na prostoru turske države. Jedini trag nekadašnjeg hrišćanskog Carigrada u današnjem Istanbulu je Aja Sofija, nekada crkva, a danas muzej koji se po mnogo čemu izdvaja u moru osmanskih građevina i običaja.

Ovaj kontrast stvoren usled sudara kultura i religija, privlačan je turistima iz čitavog sveta, pa je Aja Sofija jedna od najpopularnijih turističkih atrakcija u gradu na Bosforu.

Aja Sofija ili Sveta Sofija - šta označava ime crkve?

Sofia je reč grčkog porekla koja označava mudrost, a istoimena crkva u Istanbulu se još naziva i Crkva Svete Mudrosti. Bila je najveća hrišćanska crkva na svetu skoro hiljadu godina, sve dok nije izgrađena Seviljska katedrala 1520. godine.

Često je pogrešno nazivaju Crkva Svete Sofije, s obzirom na to da reč sofia u nazivu označava Hristovu mudrost. Bez obzira na to, vernici širom sveta smatraju da je upravo Sveta Sofija velikomučenica inspirisala izgradnju ove crkve, pa je naziv Crkva Svete Sofije takođe ustaljen. Ako planirate u skorije vreme da posetite Istanbul, ili možda čak da dočekate Novu Godinu u njemu, počnite od Aja Sofije i sami se uverite u ono što ćemo pokušati da vam prenesemo u narednim pasusima.

Aja Sofija crkva ili džamija?

Aja Sofija vekovima opstaje kao jedna od najlepših verskih građevina u svetu. Velelepna crkva je nikla u doba vizantijskog cara Justinijana, pretrpela je skoro pet vekova osmanske vladavine, a padom Carstva i nastankom Republike Turske nastavila je da živi kao svedok turbulentne istorije koja se odigravala na Bosforu.

Izgrađena je 537. godine kao pravoslavna crkva, a dolaskom Mehmeda II Osvajača i padom Vizantijskog carstva 1453. godine, proglašena je džamijom. Tako je hiršćanska crkva postala i ostala centar islamskog sveta naredne 482 godine. U ovo vreme su dograđena 4 minareta koja su simbolizovala novu namenu Aja Sofije i učinili je džamijom.

Mustafa Kemal Ataturk je još jedno značajno ime kada su u pitanju Aja Sofija Istanbul i čitava turska istorija. Osnivač je moderne Turske koja je 1923. proglašena republikom. Već 1935. Aja Sofija je pod njegovim naređenjem otvorena kao muzej, što je ostala do današnjeg dana. Od 1985. je pod zaštitom Uneska kao jedan od najznačajnijih primeraka svetske kulturne baštine.

Aja Sofija arhitektura - remek delo vizantijske kulture

Aja Sofiju su projektovali Antemije iz Trala i Isidor iz Mileta, poznate vizantijske arhitekte zaslužne za ovu impozantnu građevinu. Tipična karakteristika vizantijskih građevina je prelaženje kvadratne osnove u kružnu, na kojoj se, kao kruna čitave građevine, nalazi velika kupola čiji teret nose četiri luka postavljena na četiri pilastra.

Unutrašnjost Aja Sofije je obložena mermernim pločama i mozaicima Bogorodice, Isusa i anđela, koji su nakon 1453. godine bili prekriveni gipsom. Mnoge freske su potpuno istrugane i uništene, a sultan je naredio i dodavanje ukrasa tipičnih za džamije i muslimanski svet. Prvobitni izgled crkve je u to vreme izmenjen dogradnjom četiri pomenuta minareta koji se i danas nalaze na istom mestu, dok su mozaici i ukrasi ponovo otkriveni kada je Aja Sofija postala muzej.

Stubovi Aja Sofije su napravljeni od najvrednijeg mermera koji je u vreme izgradnje pristizao iz Južne Afrike, Mramornog mora i Nikeje. Veruje se da jedan od njih ispunjava želje svima koji prislone palac u njegovu šupljinu i požele nešto posebno. Na mnogim mestima su vidljivi samo ostaci nekadašnjih mozaika, kao i arabeske koje su služile za prekrivanje hrišćanskih simbola u prostoriji.

Vizantijska građevina je poslužila kao inspiracija za izgled mnogih drugih verskih objekata, uključujući i Plavu džamiju koja se smatra jednim od najvećih simbola otomanske kulture. Bez obzira na raskoš ove, i drugih građevina čija je inspiracija bila Crkva Svete Mudrosti, retko koja od njih može da se uporedi i izjednači sa neprikosnovenom Aja Sofijom.

Aja Sofija zanimljivosti i legende

• Jedna od najvećih zanimljivosti u vezi sa Aja Sofijom je činjenica da je ogromna crkva izgrađena za samo pet godina. Na njenog izgradnji je radilo 10 000 radnika u periodu između 532. i 537. godine.
• Legenda kaže da jedan od mermernih stubova, poznat kao Stub Suza, ispunjava želje onima koji u šupljinu na njegovoj površini stave prst i okrenu ga za 360 stepeni. Veruje se da je jedan svetac iscelitelj svoju moć preneo na Stub Suza, što ga je učinilo jednim od simbola Aja Sofije.
• Aja Sofija je mesto na kome se vršilo krunisanje vizantijskih careva, kao i prvi džuma namaz nakon osvajanja Carigrada od strane Osmanlija. Svedok je sukoba i pada dva carstva, dve kulture i dve vere. Pretrpela je mnoge izmene u izgledu i svojoj nameni, ali se njena glavna kupola kao netaknuto ovaploćenje vizantijske kulture, čvrsto drži vekovima i odoleva kako društvenim, tako i prirodnim nepogodama koje bile veoma česte u prošlosti.
• Prema legendi, prva rečenica izgovorena od strane cara Justinijana u tek izgrađenoj Aja Sofiji glasila je “Solomone, nadmašio sam te”. Time je aludirao na bogatog jevrejskog vladara koji je izgradio čuveni Prvi Hram u Jerusalimu.

Aja Sofija cena ulaznice i obilazak

Ovaj muzej sa brojnim tragovima oprečnih religija i kultura je često prva i najvažnija atrakcija koju turisti posećuju po dolasku u Istanbul. Muzej je leti otvoren za posete od 9 do 19 časova, a tokom zimskih dana između 9 i 17 časova.

Ulaz je besplatan za decu mlađu od 12 godina, dok je regularna cena ulaznice za odrasle 60 turskih lira, što u dinarskoj protivvrednosti iznosi oko 1150 rsd. Za turistički obilazak muzeja je potrebno oko 60 minuta, pa u skladu sa tim, poslednji ulazak u muzej je u 16 časova po zimskom, odnosno u 18 časova po letnjem režimu rada.

Ukoliko rešite da uplatite  Istanbul za Novu godinu ili ga posetite nekom drugom prilikom, uživaćete u svemu što ovaj grad na dva kontinenta ima da ponudi. Snažno naglašena orjentalna obeležja su njegov dominantan pečat, ali svakako vredi posetiti i one netipične ali važne građevine za njegovu istoriju. Jedna od takvih je sasvim sigurno i čuvena Aja Sofija.